( از دکتر محمد جعفر جعفری لنگرودی)
...در مورد نفقه زوجه عقیده دارم که چهار مشکل اصلی راجع به نفقه زوجه از زوایای دیدهایی برخاسته است که جملگی به بیراهه رفتن است. آن زوایای دید را بطور خلاصه برای شما فهرست می کنم:
یک- به عقد نکاح از زاویه دید معاوضه نگریستن
یعنی مبادله منافع بضع با صداق یا با نفقه که درمورد اخیر حنفیه و شافعیه به پیکاری سخت دست یازیده اند...
دو- وارد کردن مفهوم تملیک( و امتاع) در دادن نفقه به زوجه...
سه- دیدن تقابل بین بضع و هرمالی که زوج باید به استناد عقد نکاح به زوجه بدهد:
فرق نمی کند که این تقابل را در قالب معاوضه قرار داده باشند(چنانکه نظرشافعی است) یا در قالب دیگر یعنی حق حبس زوج بر زوجه که ر مقابل این حبس باید نفقه زوجه را بدهد اورا محبوس کرده و آزاد نیست که کارکند و خرج زندگی خود را درآورد پس باید نفقه او را بدهد و این نظر حنفیه است...
بالجمله من نظر شافعی و ابوحنیفه را "زاویه دید تقابل" نامیده ام که مشکل نخستین ازچهار مشکل است. آنان به اتفاق براساس این تقابل...عقد اجاره را به کارکشیده اند و گفته اند: تمکین زوجه از امور تدریجی الحصول است، پس تقابل، اقتضاء دارد که دادن نفقه و استحقاق نفقه از سوی زوجه هم باید تدریجی الحصول باشد یعنی زوجه هرروز صبح کاسه گدایی به دست گیرد و برود نزد زوج و مطالبه نفقه کند...اصل قیاس نفقه زوجه به اجاره غلط محض است...
چهار- توسعه نابجای زاویه دید در کارنظری...
در این توسعه زاویه حادّه را زاویه منفجره دیده اند و از مدار جریانهای اغلبی درنکاح خارج شده اند و در نتیجه عرف و عادت را درباب نفقه زوجه به کلی با اندیشه خود پایمال کرده اند؛ عرفی که شارع درمورد ماهیات حقوقی هرلحظه به آن می نگرد: شاهد را از سخن ابوبکرجصاص رازی(جلدسوم، ص 422/8) می آورم که از اقدمین و اکابر احناف است: در عصر او یا قبل از او، برخی از اصحاب وی برای اثبات حق فسخ نکاح برای زوجه درحال اعسار زوج از دادن نفقه به آیه(28) سوره احزاب استناد کرده بودند؛ جصاص ضمن رد سخن آنان می گوید: هرگز رسول اکرم (ص) از دادن نفقه زوجات خود عاجز نبوده است بلکه قوت یک سال آنان را می داده است: لا رُوِیَ ان النبی(ص) کان عاجزاً عن نفقة نسائه بل کان یدّخر قوت سنة.
عمل شارع در دادن نفقه زوجات چنین بود و این عمل مظهری از مظاهرعملکرد عرف شایع روزگاربود. آنان که پای عقد اجاره را به باب نفقه زوجه بازکرده اند و سخن از دادن نفقه زوجه در بامداد هرروز، سازکرده اند چه غفلت عظیم که کرده اند. این غفلت نخست در فقه جمهورسبز شد و تدریجاً به همه سرایت کرد. اکنون زمان آن فرا رسیده است که محو گردد و جای خود را به دقت بیشتر بدهد یعنی عنایت کردن به عرف عقد نکاح و عملکرد مردمان در دادن نفقه زنان و ایضاح دیدگاه خلق در این میدان. آن زاویه دید عرفی تأسیس مشارکت در زندگی زوجین است نه تقابل بین بضع و چیز دیگر که شافعی یا ابوحنیفه گفته اند و سایرین بدون دقت در حدود هزار و چهارصد سال درپی آنان رفته اند. این زاویه دید عرفی مورد نظر و عنایت شارع بوده است. ( الفارق، دایره المعارف عمومی حقوق، جلد5، صفحه 188 به بعد )
برگرفته از : بر تارک علم
